Ang Pluralisayon Sa Binisaya

Ang Paggamit Sa "Mga" Ug Ubang Kalambigit Nga Kahimtang

Ni Edgar S. Godin
Associate Editor, Bisaya


Ang pluralisasyon sa Binisaya nagsandig sa pulong 'mga' sa pagpasabot og
kapin sa usa ka pungan (noun). Ang mosunod maoy batakang mga tamdanan
sa hustong paggamit sa "mga" ug uban pang kalambigit nga mga kahimtang:

1. Ang "mga" isip pangdaghanan (plural)
Ang "mga" gigamit sa pagpasabot og kapin sa usa ka pungan (noun).

Mga Pananglitan:

mga bata
mga tawo
mga dulaan
mga bulak
mga langgam
mga igsoon

2. Kon ang gigamit nga pungan (noun) anaa na sa daghanan (plural),
dili na gamiton ang "mga".

Mga Pananglitan:

kabataan (dili "mga kabataan")
katawhan (dili "mga katawhan")
kabulakan (dili "mga kabulakan")
kalanggaman (dili "mga kalanggaman" )
kaigsoonan (dili "mga kaigsoonan")

3. May mga higayon nga ang pungan giunhan og pulong panghulagway
(pungway o adjective). Niining kahimtanga, ang "mga" anha ipahimutang
human sa pungway (word modifier ) o adyektib. Kini tungod kay ang pungan
maoy gi-plural, dili ang pungway.

Mga Pananglitan:

batan-on nga mga dalaga (dili "mga batan-on nga dalaga")
guwapang mga maestra (dili "mga guwapa nga maestra")
kugihan nga mga tawo (dili "mga kugihang tawo")
bulingit nga mga bata (dili "mga bulingit nga bata")
tambok nga mga manok (dili "mga tambok nga manok")

4. Sa mga pungan nga noun phrase (bisan tuod ang maong noun phrase
gilangkoban usab sa pungway ug pungan [adjective & noun], ang "mga"
anha ipahimutang sa unahan sa kinatibuk-ang noun phrase.

Mga Pananglitan:

mga Iglesia Ni Kristo
mga lokal nga kagamhanan (local government)
mga senior citizen
mga haring gangis
mga canto boy

5. Ang "mga" sa langyawng mga pulong (loan words)
A. Kon ang langyawng pulong anaa sa usahan (singular), gamiton ang "mga"
sa pagpasabot og kapin sa usa ka pungan.

Mga Pananglitan:

mga fan (dili "mga fans")
mga senior citizen (dili mga senior citizens)
mga opisyal (dili "mga opisyales")
mga school teacher (dili "mga school teachers")

B. Kon ang langyawng pulong anaa na sa daghanan (plural) o palabihon nga
ang langyawng pulong maoy i-plural, ang "mga" dili na gamiton.

Mga Pananglitan:

Nanghugyaw sa kadasig ang ilang fans.
Gihatagag 20 porsentong deskuwento ang senior citizens.
Nagtigom ang opisyales sa barangay.
Nanayaw ang school teachers.
Bibong nagmiting ang konsehales.

6. Sa kahimtang nga ang pungan managsundanay (enumerated), ang "mga"
anha da gamita sa nag-unang pungan sa pahayag.

Mga Pananglitan:

Nangliki ang hinog nga mga bayabas, kaymito, atis ug pakwan.
Nahurot na pagpamuril ang mga tugas, lawaan, bayong, ubp.

7. Ang "mga" gigamit usab dili ingong pangdaghanan kondili isip pamanabana lang.

Mga Pananglitan:

Mga Dominggo tingali mi manguli.
Mga alas otso sa buntag ko mogikan.
Mga tres kilos ang napanaan nakong pugapo.
Mga upat pa ka kilometro gikan dinhi ang Barangay Awaaw.

8. Kon ang pungan (noun) giubanag pihong gidaghanon (number), o ang
pungan gihulagway sa mga pulingan (pronoun) o pungway (adjective) nga
daghanan sama sa "nagkalainlain" , "nagkadaiya" , "daghan", "pipila",
"diyotay", ubp., ang "mga" dili na gamiton.

Mga Pananglitan:

lima ka sako (dili "lima ka mga sako")
upat ka tawo (dili "upat ka mga tawo")
kawhaan ka kilometro (dili "kawhaan ka mga kilometro/s)
3 ka bulak (dili "3 ka mga bulak")
5 ka libong dolyar (dili "5 ka mga libong dolyar")
traynta ka ektarya (dili "traynta ka mga ektarya/s)
duha ka metro (dili "duha ka mga metro/s")
pipila ka musikero (dili "pipila ka mga musikero")
daghang tawo (dili "daghang mga tawo")


9. Dugang angay timan-an sa mga pulong hinulaman o adaptasyon:
Kon maoy palabihon ang paggamit sa langyawng oryentasyon inay sa Binisaya,
ang pagsulat ipahaom usab sa sumbanan sa gisagop nga langyawng oryentasyon.
Kamatikdan dinhi ang pagwagtang na sa artikulong "ka" sanglit kini maoy ilhanan
sa Binisayang pagkagamit o pagkahan-ay.

Mga Pananglitan:

20 kilometros (dili "20 ka kilometros")
3 flowers (dili "3 ka/mga flowers)
5 mil dolyares (dili "5 mil ka dolyares")
Traynta ektaryas (dili "traynta ka ektaryas")
Dos metros (dili "dos ka metros")
Tres kompadres
Eksepsiyon
May mga pulong hinulaman nga dili mahimong kuhaon ang "s' sa pagpasabot og
usahan (singular) o daghanan (plural). Sila giila lang nga usahan, busa, gamiton
gayod ang "mga" sa pagpasabot og daghan. (Hinuon, kining mga pulonga angayng
matino sa usa ka diksiyonaryo)

Mga pananglitan:

mga rosas (roses)
mga anteyohos (eye glasses)
mga tsinelas (slippers)
mga oras (hours)
mga kuwitis (Sp. cohete) (firecrackers)